Damian Kaczmarczyk 
Na przełomie XIX i XX w. Żydzi zamieszkiwali niemalże cały świat, w tym wiele państw europejskich czy USA. Budowali tam własne, dość liczne diaspory i posiadali rozmaite wpływy, ale nie mieli własnego państwa. Szacuje się, że w okolicach 1880 roku na terenie Palestyny mieszkało zaledwie 25 tys. Żydów. W tym samym momencie Europę Zachodnią i Wielką Brytanię zamieszkiwało 200 tys. wyznawców judaizmu, a w reszcie Europy diaspora żydowska szacowana była na ponad 6 mln mieszkańców. Ponadto 300 tys. Syjonistów zamieszkiwało Stany Zjednoczone. To buduje obraz narodu stosunkowo niedużego liczebnie, rozsianego po całym świecie, a także skupionego głównie w większych ośrodkach miejskich.
Nieposiadanie państwa i niechęci do asymilacji z lokalnymi społecznościami rodziły wiele problemów natury etnicznej, rasowej, czy wyznaniowej. Antysemityzm w tym czasie był dość powszechnym zjawiskiem w Europie, a Żydzi często byli traktowani jako obywatele drugiej kategorii. Powielano negatywne stereotypy Żyda złodzieja i skąpca, żerującego na reszcie społeczeństwa. Takie podejście w połączeniu z tragicznymi wydarzeniami spowodowały masowy napływ ludności żydowskiej do Ziemi Obiecanej w myśl doktryny Alija zaczerpniętej z Tory.
Pierwsza Alija datowana jest na lata 1880-1904. Związana była falą pogromów w Rosji związanych z zamordowaniem przez anarchistów cara Aleksandra II. Wówczas szacuje się, że do Palestyny przybyło 20-30 tys. żydowskich osadników. Warto nadmienić, że w tamtym czasie społeczność żydowska nie miała ambicji państwowotwórczych, miała być to wspólnota wyznaniowa, żyjąca pobożnie według praw judaizmu.
Na przełomie lat 1904-1905 rozpoczęła się druga alija, trwająca aż do wybuch I wojny światowej i obejmowała 40 tys. osób. Jednym z głównych jej powodów stała się rewolucja rosyjska roku 1905. Związane z nią były prześladowania żydów o poglądach socjalistycznych i kolejne pogromy. Wówczas społeczność żydowska działała bardziej zorganizowanie podczas tworzenia osad w Palestynie. Swoją działalność wzmogła Światowa Organizacja Syjonistyczna, która ustaliła, że “Ziemią Obiecaną” dla narodu żydowskiego będzie Palestyna. Nie były to puste ustalenia, gdyż organizacja w latach 1902-1914 powołała do życia 29 nowych osad żydowskich w Palestynie.
Kolejna fala migracji, tym razem licząca 35 tys. syjonistów, nazwana mianem trzeciej aliji miała miejsce w latach 1919-1923 i była związana z niestabilnością po Wielkiej Wojnie w Europie. Większość migrantów wywodziła się z ogarniętej wojną domową Rosji. Duża część z niech też pochodziła z Węgier, Rumunii i Czechosłowacji, które miały swoje wewnętrzne problemy takie jak mniejsze wojny o ostateczny kształt granic czy zagrożenie komunizmem. W wyżej wymienionych państwach zachodził niebezpieczny dla Żydów rozwój sytuacji politycznej, a znaczną część stanowili młodzi ludzie związani z organizacjami syjonistycznymi.
Po I wojnie światowej zarząd nad terytorium Palestyny z rąk upadającego Imperium Osmańskiego przypadł Brytyjczykom. Tak powstał Brytyjski Mandat Palestyny, na którym zarządzono trzy spisy powszechne. Stąd możemy pozyskać informacje, iż w 1922 roku populacja Żydowska wynosiła około 84 tys. (około 11,2%) ludności Palestyny. Dla porównania Muzułmanów wówczas było niecałe 590 tys. co stanowiło 78% całości populacji Palestyny. Od tego czasu obserwujemy regularny przyrost udziału Żydów w ogóle populacji, ponieważ w 1931 osiągnął już około 17%, by w ostatnim spisie wykonanym przez Brytyjczyków w 1945 roku liczba żydowskich mieszkańców Palestyny przekroczyła pół miliona, czyli prawie jedną trzecią ogółu.
Przyrost ten nie pozostawał bez znaczenia w kontekście relacji izraelsko-palestyńskich: obie strony zaczęły tworzyć własne bojówki. Palestyna stała się miejscem zderzenia dwóch idei syjonizmu i nacjonalizmu arabskiego. Na tamten moment obie ideologie były tłumione przez europejski imperializm, jednak już wtedy Brytyjczycy zobowiązali się do utworzenia namiastki żydowskiej państwowości, a Jewish Agency ułatwiało emigrację syjonistów, pod hasłami „podboju pracy” i „podboju ziemi”. Polityka ta była prowadzona metodycznie poprzez wykup ziemi przez potomków Dawida. Naturalnie spotkało się to z odpowiedzią ze strony Palestyńczyków, którzy dopuszczali się aktów przemocy wobec nowo przybyłych, czy żądali ograniczenia migracji. Druga strona nie została dłużna i we współpracy z brytyjskim rządem mandatowym powstrzymywali akcje odwetowe nacjonalistów palestyńskich, co w praktyce oznaczało terror odwetowy.
W międzyczasie nastąpiły dwie kolejne fale migracji, w latach 1924-1931 obejmowała 82 tys. osób (czwarta alija) i w latach 1931-1940 (piąta alija) liczyła 250 tys. przybyszy do Palestyny. Ta pierwsza związana była z wzrostem prawicowych i silnie nacjonalistycznych partii wrogich wobec mniejszości, w tym też w Polsce. Druga z wymienionych fal wiąże się pośrednio z pierwszą, ale tutaj mamy do czynienia z szczególnie antysemickim rządem NSDAP, który przejął władzę w Niemczech. Lwia część migrującej ludności pochodziła właśnie z Niemiec i państw ościennych zagrożonych niemieckim nacjonalizmem.
W rezultacie wybuchł gwałtowny spór z nacjonalistami palestyńskimi, zobowiązujący rząd brytyjski do powołania komisji śledczej pod przewodnictwem lorda Peela w celu rozwiązania konfliktu. Raport Peela sugerował podział terytorium mandatowego Palestyny. Chaim Weizmann i Ben Gurion, przywódcy syjonistyczni, zaakceptowali plan, ale strona palestyńska go odrzuciła, wywołując bunty i ataki na osiedla żydowskie. W połowie 1938 roku konflikt przybrał formę wojny ludowej, zahamowaną wiosną 1939 roku po interwencji wojsk Zjednoczonego Królestwa i wskutek wewnętrznych sporów arabskich.
Natomiast w obozie syjonistycznym też nie było jednej linii, gdyż część bojówek odpowiadała terrorem na działania przeciwnika. W odpowiedzi na narastający konflikt, Wielka Brytania ustanowiła kolejną komisję, znaną jako komisja Woodheada. Jej zalecenia, wydane w kontekście zbliżającego się konfliktu z III Rzeszą, przeciwstawiały się wcześniejszym propozycjom komisji Peela. Obejmowały one: brak utworzenia państwa żydowskiego, brak podziału Palestyny, drastyczne ograniczenie emigracji żydowskiej oraz brak utworzenia arabskiego państwa w Palestynie, zamiast tego sugerowano jego włączenie do Federacji Arabskiej. Raport Woodheada został utajniony, ale po stłumieniu powstania stał się podstawą dla brytyjskiej Białej Księgi, zwanej także memorandum MacDonalda, będącej oficjalną polityką rządową. Białą Księgę charakteryzują następujące punkty:
- Ograniczenie emigracji żydowskiej do 75 tys., co stanowi ok jednej trzeciej całej całego ich narodu.
- Przyznanie Arabom prawa weta wobec emigracji żydowskiej po 5 latach.
- Ograniczenie zakupu ziemi przez Żydów poza wąskim pasem wokół Haify i Tel Awiwu przez zarządzenie Wysokiego Komisarza.
- Utworzenie instytucji samorządowych palestyńsko-żydowskich w celu stworzenia niepodległego państwa palestyńskiego z większością arabską po 10 latach, pod warunkiem zgody obu stron.
W latach 1941–1947, w trudnych czasach wojennych, miała miejsce szósta fala żydowskich imigrantów do Palestyny zwana “alija Bet”, obejmująca nielicznych, którzy nielegalnie uciekali przed zagładą w Europie. W jej trakcie administracja brytyjska utrudniała dostanie się uchodźców pochodzenia żydowskiego na terytorium Palestyny z przyczyn politycznych, gdyż władzom mandatowym nie zależało na utworzeniu niezależnego państwa Izrael, a na utrzymaniu mandatu.
Wskutek nieskuteczności władz brytyjskich w łagodzeniu sporu Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych dnia 29 listopada 1947 roku przyjęło rezolucję nr 181, dotyczącą podziału Palestyny. Zgodnie z rezolucją, państwo żydowskie miało zajmować obszar 14 257 km² i być zamieszkiwane przez 935 tys. mieszkańców, natomiast kraj arabów miał obejmować obszar 11 664 km² i liczyć 814 tys. mieszkańców.
Oficjalna proklamacja państwa Izrael miała miejsce 14 maja 1948 roku. O godzinie 16:00 czasu lokalnego, przyszły premier Izraela Ben Gurion odczytał Deklarację Niepodległości, oznaczając początek walk o ustanowienie państwa żydowskiego w regionie Bliskiego Wschodu. Warto też pamiętać, że świat miał pochlebny stosunek do sprawy syjonistów, ponieważ wydarzenia te miały miejsce świeżo po Holokauście. Mając to na uwadze, nie dziwi fakt, iż dwaj najwięksi gracze, czyli USA i ZSRR uznali proklamację. Jedynym niezadowolonym mocarstwem była wielka Brytania, która traciła wpływy kolonialne.
Na reakcje świata arabskiego nie trzeba było długo czekać, gdyż już 15 maja 1948 roku wypowiedzieli wojnę nowo powstałemu państwu. Ten konflikt został nazwany pierwszą wojną izraelsko-arabską. Naprzeciwko Izraela stanęła koalicja państw arabskich w składzie: Egipt, Sudan, Syria, Transjordania, Liban, Arabia Saudyjska i Arabowie palestyńscy. Początkowo Arabowie odnosili znaczące sukcesy do tego stopnia, że stronie izraelskiej groziła utrata dopiero uzyskanej państwowości. Po dziewięciu dniach od rozpoczęcia walk Rada Narodów Zjednoczonych nakazała obu stronom zawiesić walki. W ten sposób Żydzi zyskali czas na dozbrojenie i mobilizację całej diaspory Żydowskiej by ostatecznie wygrać i zakończyć wojnę w lipcu 1949 roku. W rezultacie Izrael powiększył swoje terytorium względem tego przyznanego im przez ONZ o ponad 20% a znaczna część arabów musiała się osiedlać poza państwem ze stolicą w Tel-Awiwie.
Tak powstał nowoczesny Izrael, pomimo że początki nie wskazywały na to, iż kiedykolwiek powstanie. Należy bowiem pamiętać, że migranci wyznający religię Dawida nie mieli w planach utworzenia własnej jednostki państwowej. Jednak w miarę kolejnych przypływów ludności pojawiła się potrzeba zabezpieczenia interesów narodu i zaczęto dążyć do jego powstania. W przeciągu niecałych 70 lat populacja żydowska zwiększyła się z 20 tys. do ponad 650 tys. w momencie ogłoszenia niepodległości. Tak szybko rosnąca populacja doprowadziła do konfliktów z miejscowymi, a państwo musiało się mierzyć z wrogością arabską od początku swojego istnienia. Wybuchające kolejne wojny, ataki i zamachy sprawiają, że wrogość między tymi narodami jest cały czas pielęgnowana. Takim sposobem powstał konflikt do dziś pozostającym tlącym się płomieniem, który co jakiś czas rozpala na nowo.
Źródła:
Seelisch, Winfred. „Losy emigrantów w Palestynie/Izraelu.” Studia Podlaskie 11 (2001): 3-22.
Orłowski, Kamil. „BLISKI WSCHÓD 1948–WOJNA O NIEPODLEGŁOŚĆ IZRAELA.” (2014).
