Małgorzata Mańkus 
Przyczyn uzależnienia od gier jest wiele: od czynników psychologicznych, przez społeczne, aż po te biologiczne. Jednak zacznijmy od samego nazwania całego problemu, czym tak naprawdę jest uzależnienie?
Uzależnienie to zaburzenie zdrowia psychofizycznego, które charakteryzuje się przymusem wykonywania określonych czynności lub zażywania pewnych substancji. Jest on na tyle silny, że niemożliwe jest odwrócenie od niego uwagi. Jest to również o tyle trudne, że niezaspokojenie go skutkuje pojawieniem się szeregu nieprzyjemnych dolegliwości psychicznych lub fizycznych. Uzależnienie zawsze niesie za sobą negatywne skutki i jest przyczyną zaburzeń w codziennym funkcjonowaniu. Uzależnić można się od wielu rzeczy, również tych na pozór niegroźnych – np. gier komputerowych.
Tak o uzależnieniach pisze portal emc-sa.pl w swoim artykule na temat problemu z uzależnieniem od świata wirtualnego. Tak, jak na końcu cytatu wspomniano, pozornie niegroźne gry komputerowe mogą wyrządzić naprawdę duże szkody w życiu człowieka uzależnionego.
CZYNNIKI I PRZYCZYNY UZALEŻNIENIA OD GIER KOMPUTEROWYCH
Wiadomo już, czym jest uzależnienie, teraz przejdźmy do czynników i przyczyn uzależnienia od gier. Jak wiadomo, gry mogą stanowić ucieczkę od trudności, stresu czy nudy w świecie rzeczywistym. Wirtualny świat pozwala oderwać się od problemów i przenieść do rzeczywistości fantastycznej, gdzie wszystkie lęki i niepokoje w mig zostaną odepchnięte na dalszy plan przez rozgrywkę. Szczególnie można mówić tutaj o osobach zmagających się z depresją, samotnością czy z innymi chorobami bądź problemami natury emocjonalnej. Warto jednak pamiętać, że nadmierne korzystanie z gier jako środka służącego do ucieczki od rzeczywistości może prowadzić do problemów z funkcjonowaniem w innych obszarach życia takich jak praca, nauka, relacje społeczne czy zdrowie fizyczne, co z kolei przyczynia się do trudności w nawiązywaniu relacji interpersonalnych oraz odnajdywaniu się w najprostszych czynnościach takich jak pójście na zakupy czy załatwianie spraw urzędowych.
Kolejnym czynnikiem psychologicznym jest chociażby poczucie kontroli nad światem wirtualnym i osiągania sukcesów. Wiadomo nie od dziś, że gry komputerowe nie tylko wymagają skupienia, koncentracji oraz umiejętności, by móc sprawnie przejść dany poziom, ale i nagradzają, często bardzo sowicie, za dobrze wykonane zadania. Nieraz stawia nas przed ciężkimi wyzwaniami, a w międzyczasie przypomina, że wykonane zadanie pozwoli zdobyć ogrom nagród i osiągnięć. To właśnie ta chęć sukcesu tak bardzo angażuje gracza, szczególnie tego, który jest niezadowolony ze swojego życia i szuka sukcesów w wirtualnym świecie gier. Zdobycie nagród, awansowanie na wyższy poziom lub pokonanie przeciwników może dostarczać graczowi poczucia spełnienia i satysfakcji, których brakuje mu w życiu osobistym lub zawodowym.
Jeszcze jednym, równie ważnym, aspektem psychologicznym jest przynależność do społeczności i poczucie bycia ważnym dla kogoś, kogo nie chcemy zawieść w grach sieciowych. Niektórzy mają trudności w nawiązywaniu relacji społecznych i radzeniu sobie z interakcjami w rzeczywistym świecie. Gry komputerowe zapewniają anonimowość i umożliwiają kontakt z innymi graczami bez presji spotkania się osobiście. Przez odczuwany brak akceptacji w prawdziwym świecie wirtualna społeczność staje się miejscem, gdzie można poczuć się lubianym i nawiązywać nowe relacje. Dzięki on-line-owym czatom tekstowym i głosowym taki gracz nie odczuwa presji i czuje się rozumiany. Z tego powodu chce spędzać jak najwięcej czasu ze swoimi sieciowymi znajomymi, zaniedbując kontakty interpersonalne twarzą w twarz.
GRY W SPOŁECZEŃSTWIE – PRESJA RÓWIEŚNICZA
Uzależnienie od gier komputerowych może również być wynikiem różnych czynników społecznych, które wpływają na rozwój uzależnienia. Jednym z nich jest presja rówieśnicza. Nierzadko to właśnie koledzy naciskają, by spędzać więcej czasu na grach komputerowych. Jeśli w grupie znajomych dominuje kultura gier, które są postrzegane jako ważny element tożsamości społecznej, może to prowadzić do poczucia zobowiązania, by grać jak najwięcej i dostosować się do grupy.
Może to działać też w przypadku wspólnej pasji wśród przyjaciół. Często osoby uzależnione od gier mają swoje grono przyjaciół, którzy również angażują się w gry komputerowe. Wspólna pasja do gier może prowadzić do wzajemnego wspierania się w utrzymywaniu uzależnienia. Ponadto, uczestnictwo w społeczności graczy, zarówno on-line, jak i off-line, może dostarczać graczowi poczucia wyżej wspomnianej przynależności i akceptacji, co wpływa na niemożność wyjścia się uzależnienia.
Lecz to nie jedyne uwarunkowania społeczne powodujące uzależnienia u graczy. Chyba największa zmora naszych czasów: wszechobecny marketing, media, otaczające nas wszędzie reklamy… To jedne z najważniejszych czynników, które skłaniają ludzi nie tylko do samego grania, ale i ciągłego kupowania kolejnych gier oraz przedmiotów, strojów, broni i innych DLC w tych grach, które już posiadamy. To swego rodzaju hazard, ponieważ reklamy zachęcają atrakcyjnym wyglądem dodatkowej, płatnej zawartości oraz z jaką łatwością te dodatki pozwalają pokonać przeciwników, przyspieszają zdobywanie osiągnięć, poziomów itp. To wszystko jest okraszone piękną grafiką, oprawą muzyczną, efektami specjalnymi i wielu graczy nie potrafi się temu oprzeć. A co to ma na celu? W 90% przypadków naciągnięcie naiwnych ludzi na wypasiony ekwipunek, który nie różni się niczym od tego, który można zdobyć w trakcie rozgrywki ZA DARMO. Na tym niestety aktualnie rynek gier zarabia, a gracze popadają w uzależnienie zarówno od gier, jak i od hazardu oraz zakupów.
Media i marketing gamingowy są kontynuacją postępu technologicznego. Zapaleni gracze, którzy nie widzą świata poza wirtualną rzeczywistością, idąc z duchem czasu, inwestują w coraz to nowocześniejszy sprzęt. Duża ilość obecnie wychodzących na rynek gier nie działa lub działa bardzo słabo na sprzęcie starszej generacji, przez co trzeba kupić nowy, często bardzo drogi. Osoby uzależnione od gier, które chcą kupić ten sprzęt za wszelką cenę, często zaciągają kredyty, co w połączeniu z uzależnieniem od zakupów w grach i hazardu, może wiązać się z problemami finansowymi. Niestety, to bardzo przykre sytuacje, bo ludzie uzależnieni nie myślą trzeźwo, zaciągając kolejne pożyczki i wpadają w długi.
GENETYKA JAKO CZYNNIK WPŁYWAJĄCY NA UZALEŻNIENIE
Badania potwierdzają, że czynniki biologiczne mają duży wpływ na uzależnienie od gier, jak w przypadku skłonności do alkoholizmu i narkomanii. Pierwszą kwestią badaną już od wielu lat jest neurochemia mózgu, z której wynika, że gry komputerowe mogą wpływać na system nagród i układ dopaminergiczny w mózgu, który jest zaangażowany w odczuwanie przyjemności i motywację. Niektóre badania sugerują, że nadmierne angażowanie się w gry może prowadzić do deregulacji układu dopaminergicznego, co może przyczynić się do uzależnienia. Osoby, które mają tendencję do większej nerwowości i impulsywności, są z natury niecierpliwe i chcą coś osiągać od razu, liczą na natychmiastową gratyfikację, gdyż wykonanie określonych zadań wymaga od nich ogromnych pokładów skupienia, za co od razu chcą być sowicie nagrodzone.
Badania sugerują także, że na prawdopodobieństwo uzależnienia się od gier ma wpływ genetyka. Informują, iż istnieje dziedziczne podłoże zachowań uzależniających, w tym uzależnienia od gier komputerowych. Geny mogą wpływać na układ nagród w mózgu, który jest zaangażowany w odczuwanie przyjemności i motywację. Ryzyko wystąpienia zaburzeń wzrasta u osób, które mają niskie stężenie serotoniny i dopaminy w mózgu. Te substancje mają ogromny wpływ na układ motywacyjny. Granie w gry – a zwłaszcza odnoszenie sukcesów podczas rozgrywki – powoduje nagły wzrost ich stężenia, a tym samym pojawienie się pozytywnych odczuć. Odczuwanie przyjemności z czasem także może stać się uzależniające! Ciągła chęć zdobywania nagród za ciężką grę, dzięki którym będziemy czuć się lepiej i będziemy szczęśliwsi, sprawi, że będziemy chcieli to odczuwać cały czas. Warto jednak podkreślić, że genetyka nie jest jedynym czynnikiem determinującym uzależnienie od gier komputerowych. Wpływ genetyczny jest zazwyczaj skomplikowany i może wchodzić w interakcje z czynnikami środowiskowymi, społecznymi i psychologicznymi. Ważne jest zrozumienie, że genetyka może tylko predysponować gracza do ryzyka uzależnienia, ale nie jest jedynym czynnikiem decydującym o rozwoju uzależnienia od gier wideo.
SKALA UZALEŻNIENIA – GLOBALNY PROBLEM
Wiadomo już, jakie są główne czynniki wystąpienia u człowieka uzależnienia od gier komputerowych, teraz powiedzmy o skali tego problemu.
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) w 2018 r. wpisała uzależnienie od gier (gaming disorder) na listę Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych. Uzależnienie od gier znajduje się w grupie uzależnień behawioralnych (addictive behavior disorder), do których należą m. in. uzależnienie od alkoholu, narkotyków, hazardu i zakupów.
Według WHO z uzależnieniem od gier komputerowych i wideo mamy do czynienia, gdy przez co najmniej 12 miesięcy obserwujemy stałe i powtarzające się zachowania:
- Gracz traci kontrolę nad graniem (gra zbyt często, zbyt długo, ma problem, by przestać grać);
- Granie staje się ważniejsze od innych czynności życiowych, zajęć i zainteresowań;
- kontynuowanie grania mimo zauważania przez gracza negatywnych konsekwencji wpływających na jego życie rodzinne, zdrowie, edukację, pracę oraz inne istotne aspekty życia.
Jak informuje portal cik.uke.gov.pl:
Z badania dzieci i rodziców przeprowadzonego na zlecenie UKE na przełomie października i listopada 2019 r. 75,6% dzieci w wieku 7-15 lat gra w gry komputerowe. Odsetek ten jest większy wśród chłopców, niż wśród dziewcząt (84,7% względem 65,7%). W tym celu dzieci najczęściej wykorzystują smartfon (71,2%) oraz laptop lub notebook (59,3%). Zdecydowanie mniej popularny jest komputer stacjonarny, tablet czy konsola. Dzieci deklarują, że zazwyczaj na graniu w gry spędzają każdego dnia od pół do dwóch godzin (42,9%). Co trzecie dziecko gra tylko w wybrane dni, a co dziesiąte każdego dnia od 2 do 3 godzin. Niewielki odsetek małoletnich spędza na graniu więcej niż 3 godziny dziennie (…) Najwięcej, bo co czwarty małoletni, wybiera gry przygodowe. W dalszej kolejności są to gry sportowe, strategiczne lub akcji. Poza tym, co dziesiąte dziecko wybiera te o charakterze edukacyjnym oraz gry logiczne. Najmniej popularne są gry fabularne oraz karciane. Warto jednocześnie zauważyć, że dziewczynki nieco chętniej grają w gry przygodowe, logiczne i edukacyjne, natomiast chłopcy zdecydowanie częściej wybierają gry strategiczne, akcji oraz sportowe.
Obecnie na świecie około 60 milionów ludzi cierpi na zaburzenia związane z grami. Krajem, którego mieszkańcy spędzają najwięcej czasu na graniu, są Chiny, średnio 12 godzin i 23 minuty tygodniowo. Jednak, jak się okazuje, Rząd Chińskiej Republiki Ludowej cały czas czuwa nad kwestią uzależnień wśród dzieci i młodzieży i w ostatnim czasie Chiny zmniejszyły ten problem do tego stopnia, że aż około 70% dzieci gra poniżej 3 godzin dziennie., co tamtejszy rząd uważa za ogromny sukces. Jak udało im się to osiągnąć? Po prostu stawiają na pełną kontrolę przepływu ruchu w chińskim Internecie, szczególnie w kręgu gier on-line.
JAK ROZPOZNAĆ UZALEŻNIENIE – OBJAWY, OZNAKI I SKUTKI
Jednak skąd mamy wiedzieć, czy ktoś jest faktycznie uzależniony od gier komputerowych? Jakie są objawy i oznaki, że gracz nie potrafi odciąć się od wirtualnej rzeczywistości?
Jak możemy przeczytać na portalu www.emc-sa.pl:
Według wytycznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, uzależnienie od gier komputerowych można rozpoznać, gdy w ciągu ostatnich 12 miesięcy występuje przynajmniej 5 z 9 poniższych wzorców zachowań:
- Nadmierne zaabsorbowanie grami komputerowymi;
- Wycofanie z życia społecznego i utrata relacji z bliskimi osobami;
- Ciągły wzrost zaangażowania w gry komputerowe;
- Brak zainteresowania innymi dziedzinami (w tym tymi, które wcześniej sprawiały przyjemność);
- Nieudane próby kontrolowania czasu poświęconego na gry;
- Traktowanie gier komputerowych jako sposób na ucieczkę od problemów;
- Oszukiwanie innych na temat czasu spędzanego na granie w gry komputerowe lub ukrywanie tej czynności;
- Utrata pracy lub zaniedbywanie obowiązków szkolnych, • dalsze granie w gry mimo wiedzy o szkodliwości tej czynności.
Pojawiają się także głosy, że uzależnienie od gier komputerowych można rozpoznać, gdy czas spędzany przed komputerem wynosi ponad 35 godzin tygodniowo (wyłączając czas przeznaczany na pracę lub naukę).
Niestety wielu ludzi dalej nie zauważa tego problemu wśród młodzieży i dzieci. Rodzice często nie poświęcają wystarczająco dużo uwagi swoim pociechom i nie kontrolują tego, co dzieci robią przed komputerem, przez co te spędzają przed monitorem zdecydowanie więcej czasu, grając w gry, przekazując rodzicom zupełnie inne informacje. Trzeba uświadamiać społeczeństwo, jak przykre i niebezpieczne dla zdrowia fizycznego i psychicznego skutki niesie za sobą to uzależnienie. Osoby uzależnione od gier często spędzają długie godziny w pozycji siedzącej, co może prowadzić do nadwagi, otyłości i związanych z nimi problemów zdrowotnych, takich jak choroby serca, cukrzyca i problemy z układem krążenia. Do listy zagrożeń trzeba też dopisać problemy z oczami, padaczkę ekranową i bóle głowy. Ponadto, brak aktywności fizycznej może wpływać na słabnącą kondycję fizyczną, osłabienie mięśni, problemy z postawą i inne dolegliwości.
Uzależnieni od gier często doświadczają objawów depresji, lęku, izolacji społecznej, stresu i frustracji. Mogą także wykazywać agresywne zachowania, zarówno wirtualnie, jak i w rzeczywistości. Uzależnienie od gier może prowadzić do obniżenia samooceny, utraty zainteresowań, problemów ze snem oraz trudności w funkcjonowaniu społecznym i zawodowym.
Nadmierne angażowanie się w gry wideo może prowadzić do zaniedbywania relacji społecznych i problemów w kontaktach z innymi ludźmi. To z kolei powoduje do izolację społeczną, utratę przyjaźni, konflikty w rodzinie i trudności w nawiązywaniu nowych relacji. Uzależnienie od gier może negatywnie wpływać także na wyniki szkolne i osiągnięcia edukacyjne. Często osoby uzależnione mają trudności z koncentracją, organizacją czasu i wykonywaniem obowiązków szkolnych lub zawodowych. Może to skutkować obniżoną wydajnością, spadkiem ocen, opóźnieniami w nauce i problemami z utrzymaniem pracy.
Ostatnim przykrym i często spotykanym skutkiem, o którym już wyżej wspomniałam, są problemy finansowe. Osoby uzależnione od gier wydają ogromne kwoty na zakup gier, dodatków, abonamentów lub sprzętu komputerowego. To powoduje trudności w zarządzaniu pieniędzmi i zadłużenie.
WALKA Z UZALEŻNIENIEM
Jak walczyć z uzależnieniem od gier komputerowych? Niestety, mało się o tym mówi, a takie problemy zazwyczaj zamiata pod dywan lub całkowicie ignoruje. Zapobieganie temu uzależnieniu nie jest trudne. Najważniejsze to pokazać osobie uzależnionej alternatywy dla świata wirtualnego. Jeśli ktoś jest uzależniony i poza światem wirtualnym nie widzi nic innego, trzeba spróbować przedstawić mu świat rzeczywisty w dobrym świetle. Dobrą sugestią wydaje się zaproponowanie wzięcia udziału w aktywnościach, które dostarczają podobnych wrażeń, a są zdrowsze: na przykład wyjście na boisko, pójście na paintballa, do parku linowego, parku rozrywki. Wszędzie tam, gdzie można poczuć adrenalinę, wygrać. Kolejnym dobrym pomysłem może być sporządzenie harmonogramu korzystania z komputera, rozpisanie konkretnych zadań, które trzeba danego dnia wykonać i trzymanie się tych wytycznych.
Jeśli jednak problem jest już na tyle poważny, że widzimy, że nie damy rady nic zrobić, wtedy pozostaje jedynie pomoc specjalisty i prawdopodobnie profesjonalna psychoterapia uzależnień lub w najgorszym wypadku leczenie odwykowe.
